Prawne aspekty rachunku rodzinnego jako sposobu na zabezpieczenie środków na utrzymanie rodziny przed egzekucją

Strona główna Porady prawne

Bartosz Kowalak

27 września 2016

Wraz z wejściem w życie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci z dnia 11 lutego 2016 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 195) tj. wprowadzeniem Programu 500 Plus pojawiło się wiele pytań odnośnie wpływu wypłacanego świadczenia na inne zobowiązania finansowe. Jedną z wątpliwości była możliwość zajęcia przez komornika otrzymanego świadczenia wychowawczego. W celu uniemożliwienia takiego procederu ustawodawca w art. 833 § 6 i 7 kodeksu postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm., dalej: „k.p.c.”), w którym wymieniono świadczenia niepodlegające egzekucji, zamieścił również świadczenie wypłacane w ramach Programu 500 Plus. Pomimo zawarcia takiej regulacji w przepisach prawa, świadczenie to niejednokrotnie było przekazywane komornikowi przez bank. Wynikało to z specyfiki egzekucji z rachunków bankowych, którą klarownie opisano w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 10.06.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1177, dalej: „ustawa zmieniająca”): Środki pieniężne wpływające na rachunek bankowy tracą przymiot źródła swojego pochodzenia („swoją tożsamość”) i stają się wyłącznie środkami zgromadzonymi na rachunku. A zatem nawet w przypadku, gdy są one chronione przed egzekucją na podstawie przepisów szczególnych (np. część wynagrodzenia za pracę), z momentem wpływu na rachunek bankowy podlegają egzekucji na zasadach określonych dla egzekucji wierzytelności z rachunku bankowego. Organ dokonujący zajęcia (komornik sądowy czy też administracyjny organ egzekucyjny) nie posiada bowiem wiedzy, jakie środki znajdują się na zajmowanym rachunku bankowym oraz skąd one pochodzą (Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 16 kwietnia 2014 r.,sygn. akt I ACa 67/14). Oczywiście zajęcie to można było skutecznie odwrócić, jednak wiązało się to z podjęciem szeregu czynności przez dłużnika, komornika oraz bank, co było czasochłonne i nieekonomiczne. Jako rozwiązanie powyższego problemu ustawodawca wprowadził bankowy rachunek rodzinny.

W rozdziale III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 128, ze zm.) określono rodzaje rachunków bankowych. Na mocy ustawy zmieniającej nowym rodzajem rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego przewidzianego w prawie bankowym jest rachunek rodzinny.

Rachunki rodzinne mogą być prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych, którym przyznano niepodlegające egzekucji świadczenia, dodatki, zasiłki oraz inne kwoty, o których mowa w art. 833 § 6 i 7 k.p.c. zwane „świadczeniami niepodlegającymi egzekucji”, w tym świadczenie w ramach Programu 500 Plus. Warto wskazać, iż jedynym świadczeniem, dla którego ww. rachunek nie może być prowadzony jest świadczenie alimentacyjne. Nadto rachunek rodzinny, w przeciwieństwie do innych rachunków, nie może być prowadzony dla kilku osób fizycznych, jako rachunek wspólny.

Umowa rachunku rodzinnego oprócz elementów standardowych (np. strony umowy, waluty, czas trwania umowy) mających zastosowanie do każdego rodzaju rachunku bankowego powinna obligatoryjne określać numery rachunków bankowych jednostek wypłacających świadczenia niepodlegające egzekucji, z których dokonywane są wpłaty na rachunek rodzinny. Wobec powyższego obowiązkowym załącznikiem do umowy rachunku rodzinnego są zaświadczenia o numerach tych rachunków, wydane przez jednostki wypłacające świadczenia niepodlegające egzekucji. Aby zapobiec sytuacji, w której dłużnik posługiwałby się rachunkiem rodzinnym do ukrywania swojego majątku przed komornikiem, na rachunek rodzinny mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji dokonywane wyłącznie z rachunków bankowych jednostek wypłacających te świadczenia. Co istotne i zachęcające do założenia przedmiotowego rachunku, otwarcie i prowadzenie rachunku rodzinnego oraz wypłaty z tego rachunku w banku, w którym rachunek jest prowadzony, są wolne od jakichkolwiek opłat i prowizji. Bank nie może również pobierać opłat i prowizji za wydanie instrumentu płatniczego do rachunku rodzinnego, jego miesięczne utrzymanie oraz wypłaty z wykorzystaniem tego instrumentu przy użyciu bankomatów tego banku.

Wobec powyższego środkami gromadzonymi na rachunku rodzinnym mogą być: świadczenie wypłacane w ramach Programu 500 Plus, świadczenie pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne a także wybrane świadczenia, dodatki i inne kwoty, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 575). Warto podkreślić, że środki te są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.

Rachunek rodzinny można otworzyć również w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, bowiem na mocy ustawy zmieniającej również tym podmiotom umożliwiono prowadzenie niniejszych rachunków.

Analizując powyższe, należy uznać iż zaproponowane rozwiązanie z pewnością należy do zasadnych i w praktyce będzie powszechnie stosowane. Rachunek rodzinny pozwala na oddzielenie środków, które nie mogą być egzekwowane od środków stanowiących majątek dłużnika podlegający egzekucji. To rozwiązanie umożliwia dłużnikowi swobodne korzystanie ze środków uzyskanych w ramach pomocy państwa i nie pozwala na krzywdzące obciążenie członków rodziny za niewłaściwe działanie osoby formalnie uprawnionej do otrzymywania pomocy. Środki te zgodne z ich istotą mają bowiem stanowić pomoc w utrzymaniu i są przyznawane z uwagi na sytuacje faktyczną, w której znajduje się rodzina uprawnionego. Bezzasadne byłoby zatem zajmowanie tych kwot w ramach postępowania egzekucyjnego a tym samym czasowe ograniczenie możliwości ich wykorzystania.

Autor: Joanna Janiak