Kiedy dochodzi do sytuacji, w której brakuje środków na własne utrzymanie należy pamiętać o przysługującym roszczeniu o zasądzenie alimentów od osób najbliższych. Obowiązek alimentacyjny zostanie nałożony, jeżeli po zbadaniu przez sąd okaże się, że marna kondycja finansowa nie wynika z lenistwa czy cwaniactwa oraz że pomimo starań składający pozew nie może znaleźć zatrudnienia czy w inny legalny sposób zwiększyć środków na utrzymanie. Aby móc skutecznie i szybko uzyskać niezbędne dla siebie rozstrzygnięcie w tym przedmiocie, należy wiedzieć jaka jest kolejność osób najbliższych zobowiązanych do pomocy w utrzymaniu. Wszelkie regulacje dotyczące obowiązku alimentacyjnego zawiera Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082 ze zm., dalej: „k.r.o.”) w dziale III tytułu II.
Na wstępie należy objaśnić pojęcie obowiązku alimentacyjnego, którego definicję ustawową odnajdujemy w art. 128 k.r.o.: obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Według przywołanego przepisu obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. W praktyce jednak bardzo istotne znaczenie ma kolejność zobowiązanych, bowiem alimentów od osoby zobowiązanej w dalszej kolejności można żądać dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności bądź gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi a także gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
W pierwszej kolejności osobą zobowiązaną do pomocy w utrzymaniu jest były małżonek po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa, a także małżonek pozostający z uprawnionym w separacji. Jest to sytuacja wyjątkowa, bowiem mimo iż osoby te nie są krewnymi, ich obowiązek wyprzedza obowiązek krewnych uprawnionego. Z uwagi na wielką doniosłość, jaką w polskim prawie przepisuje się związkowi małżeńskiemu, rozwiązanie to wydaje się znajdować uzasadnienie. Małżeństwo z założenia zawiera się na całe życie, tym samym więc siłą rzeczy małżonek zobowiązuje się do wzajemnej pomocy do ostatnich chwil.
Następną grupą osób zobowiązanych są zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.). Należy pamiętać, iż wpierw zasądzenia alimentów musimy domagać się od zstępnych bliższych stopniem. Do tej grupy zobowiązanych należy również pasierb względem ojczyma lub macochy, jeżeli nałożenie takiego obowiązku odpowiada zasadom współżycia społecznego oraz przysposobiony względem przysposabiającego.
Trzeci krąg podmiotów zobowiązanych stanowią wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.). Analogicznie jak w przypadku zstępnych, obowiązek osób bliższych stopniem wyprzedza obowiązek osób dalszych stopniem. Nadto jeżeli ojczym lub macocha przyczyniali się do wychowania i utrzymania dziecka małżonka i nie sprzeciwia się to zasadom współżycia społecznego mogą żądać zasądzenia alimentów od pasierba. Do tej grupy należy również przysposabiający ale wyłącznie względem przysposobionego. W tym miejscu należy wskazać, iż szczególną grupą podmiotów zobowiązanych są rodzice. Obowiązani są oni do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Regulacje przywołane powyżej oznaczają, że niekoniecznie osiągnięcie przez dziecko pełnoletności powoduje ustanie obowiązku alimentacyjnego. Warto również podkreślić, iż wbrew powszechnej opinii nie istnieje również maksymalny wiek, do którego dziecku należą się alimenty (najczęściej wskazuje się na 24 lata – ostateczny moment zakończenia studiów). Mimo powyższego, rodzice mają możliwość uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, w sytuacji gdy są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Ostatnimi osobami, na które można nałożyć obowiązek alimentacyjny jest rodzeństwo. W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. W praktyce trudno uzyskać alimenty od brata bądź siostry.
Warto podkreślić, iż krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym, co powoduje, że jednej uprawnionej osobie mogą przysługiwać świadczenia alimentacyjne od kilku osób. Co najważniejsze, obowiązek alimentacyjny zostanie zasądzony wyłącznie gdy uprawniony będzie znajdował się w niedostatku, a nie wtedy gdy nie posiada dużej ilości środków finansowej ale starczają mu one na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Jedynym wyjątkiem, w którym nie musi występować przesłanka niedostatku są świadczenia alimentacyjne od rodziców na rzecz dzieci.
Na koniec należy zwrócić uwagę na powszechną praktyką stosowaną przez pełnoletnich potomków chcących nadal otrzymywać świadczenia alimentacyjne od rodziców, którą jest usilne przedłużanie edukacji. Najczęściej osoby te notorycznie rozpoczynają nowe szkoły bądź kierunki studiów, a następnie ich nie kontynuują. Na szczęście działania takie zostały w wielu orzeczeniach uznane za niewłaściwe a przede wszystkim nie wypełniające przesłanek do kontynuacji obowiązku alimentacyjnego rodzica.
Autor: Joanna Janiak
