Posiadanie wierzytelności, których w sposób polubowny nie można odzyskać od zobowiązanego najczęściej doprowadza wierzyciela przed sąd, a w ostateczności do komornika. Postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika jest szczegółowo uregulowane w części czwartej kodeksu postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm., dalej: k.p.c.). Z dniem 08 września 2016 r. weszły w życie zmiany przepisów, które dość mocno nowelizują wybrane aspekty egzekucji m.in. sposób ustalania składników majątku dłużnika. W celu zrozumienia nowelizacji w pierwszej kolejności należy wyjaśnić instytucję wyjawienia majątku.
Dotychczas instytucja wyjawienia majątku była uregulowana wyłącznie w art. 913 – 9202 k.p.c. Uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem o zobowiązanie dłużnika do złożenia wykazu majątku jest jedynie wierzyciel i to wyłącznie w czterech poniższych sytuacjach:
-
przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego gdy uprawdopodobni, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres sześciu miesięcy;
-
przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego gdy po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej w niej należności za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik w ciągu 14 dni świadczenia nie spełnił;
-
gdy zajęty w toku egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia należności;
-
gdy wykazał, że prowadzona egzekucja nie doprowadzi do pełnego zaspokojenia.
Jedynie w przypadku egzekucji alimentów sąd prowadzi postępowanie o wyjawienie majątku także na wniosek komornika.
Wniosek o zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku należy złożyć do sądu właściwości ogólnej dłużnika tj. w sądzie rejonowym, w obszarze właściwości którego dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę i wnieść opłatę sądową w wysokości 40 zł. We wniosku należy opisać stan faktyczny tj. wskazać orzeczenie sądowe, na mocy którego zasądzono od dłużnika egzekwowaną kwotę, opisać podjęte do tej pory czynności, wskazać ile udało się już wyegzekwować. Ponadto do wniosku należy dołączyć dokumenty uzasadniające obowiązek wyjawienia majątku np. protokoły zajęcia czy tytuł wykonawczy w przypadku kierowania wniosku przed wszczęciem egzekucji.
Sąd rozpoznając wniosek o zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku wyznacza posiedzenie, na które wzywa dłużnika oraz wierzyciela. W praktyce stawiennictwo wierzyciela na posiedzeniu w większości przypadków nie wpływa na treść złożonego wykazu. Na posiedzeniu dłużnik w pierwszej kolejności składa wykaz majątku oraz odpowiada na zadawane przez sąd i wierzyciela pytania odnośnie posiadanego majątku. W wykazie tym dłużnik musi wskazać rzeczy stanowiące jego własność i miejsca gdzie one się znajdują, określić przypadające mu wierzytelności oraz inne prawa majątkowe, a także poinformować o stanie oszczędności na rachunkach bankowych. Następnie składa przyrzeczenie o następującej treści „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożony przeze mnie wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny”. Co istotne, stawiennictwo dłużnika jest obowiązkowe, jeżeli więc dłużnik bez uzasadnionej przyczyny nie stawi się na wezwanie bądź odmówi złożenia przyrzeczenia lub wykazu sąd może skazać go na grzywnę, nakazać przymusowe doprowadzenie a nawet zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca. W celu mobilizacji dłużnika do stawienia się w sądzie i jednoczenie zapobieżenia powstawaniu nowych zobowiązań dłużnika sąd poucza dłużnika o możliwych środkach przymusu w wezwaniu na posiedzenie.
W praktyce jeżeli postępowanie egzekucyjne było prowadzone skrupulatnie, wykaz nie wnosił zbyt wiele do sprawy. „Uczciwy” dłużnik z pewnością wcześniej poinformował komornika o swoim majątku, natomiast „sprytny” dłużnik nie obawiając się komornika w postępowaniu egzekucyjnym nie obawia się również sądu i nadal ukrywa swój majątek licząc, że nie zostanie on wykryty.
Wyżej przybliżone regulacje nie zostały uchylone ani w żaden sposób nie zmieniono ich brzmienia, zatem możliwość skorzystania z takiej instytucji nadal istnieje. Jednakże nowelizacja przepisów umożliwia zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku przez komornika, bez konieczności zwracania się do sądu.
Analizując znowelizowane przepisy należy wskazać, iż po zmianach wierzyciel w wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego może wskazać wybrany przez siebie sposób lub sposoby egzekucji, ale komornik może z urzędu przeprowadzić egzekucję według wszystkich dopuszczalnych sposobów, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości, do której potrzebuje wniosku wierzyciela. Jeżeli wierzyciel nie wskaże majątku dłużnika, z którego może być przeprowadzona egzekucja komornik jest zobligowany do wezwania dłużnika do złożenia wykazu majątku lub innych wyjaśnień niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji. Regulacje dotyczące sądowego wykazu majątku w zakresie m.in. zawartości wykazu majątku, składania przyrzeczenia oraz środków przymusowych mają również zastosowanie do instytucji wyjawienia majątku na skutek wezwania komornika. Wzywając dłużnika do złożenia wykazu majątku, komornik uprzedza go o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia oraz poucza, że w razie niezłożenia wykazu majątku wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika. Postanowienie o ukaraniu dłużnika grzywną wydaje komornik, natomiast o przymusowym doprowadzeniu dłużnika albo zastosowaniu aresztu nieprzekraczającego miesiąca orzeka sąd na wniosek komornika. Odmiennie niż dotychczas dopiero w sytuacji gdy wykaz ten nie doprowadza do ustalenia majątku dłużnika wierzyciel może wnieść o poszukiwanie majątku dłużnika przez komornika. Z uwagi na powyższe uzasadnionym jest, iż według nowych regulacji w przypadku umorzenia postępowania komornik nie musi już wysłuchiwać wierzyciela i dłużnika, bowiem po uzyskaniu wykazu takie przesłuchanie nie miałoby sensu.
Znowelizowane przepisy mają zastosowanie jedynie do spraw wszczętych po dniu ich wejścia w życie tj. 08 września 2016 r. Wierzyciele teoretycznie będą mieli możliwość dwukrotnego skorzystania z instytucji wyjawienia majątku, jednak w związku z tym, iż jeżeli wierzyciel nie wskaże majątku dłużnika pozwalającego na zaspokojenie świadczenia komornik jest zobowiązany do wezwania dłużnika do złożenia wykazu majątku, uzyskiwanie następnie przed sądem ponownego wykazu majątku będzie sytuacją bardzo wyjątkową i pojawiającą się jedynie w egzekucjach toczących się latami. Nie ulga wątpliwości, iż jest to słuszne rozwiązanie, bowiem nowelizacja z pewnością odciąży sądy, a w tej instytucji elementem wpływającym na dłużnika jest wyłącznie możliwość poniesienia sankcji finansowej, a nie podmiot który ją nakłada. Nadto należy dostrzec, iż taka kolejność czynności podejmowanych przez komornika działa także na korzyść dłużnika, bowiem komornik w przeciwieństwie do sądu nie ma możliwości orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego związanego z wykazem majątku, ponieważ wniosek jest bezpłatny a koszty zastępstwa nie powstają. Co więcej jeżeli dłużnik skutecznie sam wskaże swój majątek, komornik nie będzie musiał występować do organów i instytucji z zapytaniami w celu odnalezienia majątku dłużnika, a tym samym nie zostaną wygenerowane dodatkowe koszty, które ostatecznie pokrywane są przez dłużnika.
Podsumowując z teoretycznego punktu widzenia nowelizacja przepisów powinna ułatwić i przyspieszyć postępowanie egzekucyjne, a nadto znacząco zmniejszyć koszty postępowania egzekucyjnego w zakresie wydatków komornika na poszukiwanie majątku dłużnika, z którego można prowadzić skuteczną egzekucję.
Autor: Joanna Janiak
