W zasadzie każdy obywatel wcześniej, czy pózniej stanie przed problemem związanym z wykazaniem swoich praw do spadku. Nie jest to procedura skomplikowana i często nie wymaga nawet zaangażowania adwokata, czy radcy prawnego. W prau słowach zatem omówić sposoby udokumentowania nabycia spadku.
Aby korzystać z odziedziczonego majątku, spadkobiercy potrzebują urzędowego poświadczenia prawa do spadku. Do niedawna jedynym sposobem uzyskania takiego poświadczenia było sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Obecnie w polskim systemie prawnym funkcjonuje rozwiązanie alternatywne – notarialne poświadczenie dziedziczenia. Wprawdzie w zdecydowanej większości, spadkobiercy korzystają z pierwszego sposobu, jednakże warto zastanowić się czy w każdym przypadku jest to metoda najkorzystniejsza.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku
Wybierając pierwszy ze sposobów, należy złożyć do sądu miejsca zamieszkania spadkodawcy wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Pamiętać należy, że w takim przypadku mamy do czynienia z właściwością wyłączną, co oznacza, że tylko sąd, o którym mowa powyżej może rozpoznać sprawę spadkową. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy nie da się ustalić miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce. Wówczas wniosek należy skierować do sądu, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku powinno się wskazać pozostałych spadkobierców, którzy będą stroną postępowania. Wprawdzie ustawa wskazuje, że sąd z urzędu bada krąg spadkobierców, jednakże w praktyce jest tak, że również i wnioskodawca wskazuje osoby, które według jego wiedzy powinny zostać powołane do dziedziczenia. Do wniosku należy załączyć również i odpowiednie dokumenty: akt zgonu spadkodawcy oraz akty urodzenia spadkobierców. W przypadku kobiet należy dołączyć też akty małżeństwa (oczywiście, o ile zostały małżeństwa zostały zawarte). Jeżeli spadkodawca sporządził testament, niezbędne jest również przedłożenia sądowi jego oryginału. Wiele osób zapomina, że wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć tyle jego odpisów ilu jest uczestników postępowania.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy. Jeżeli okaże się, że strony są zgodne co do treści wniosku, postępowanie zakończy się prawdopodobnie już na pierwszej rozprawie. Jeżeli jednak dojdzie do zakwestionowania prawdziwości testamentu, majątku wchodzącego w skład spadku czy też kręgu osób powołanych do dziedziczenia, należy liczyć się z tym, że postępowanie będzie trwało dłużej. Jednocześnie pamiętać należy, że złożenie wniosku do sądu nie oznacza, że już po upływie niewielkiego okresu czasu w sprawie zostanie wyznaczony termin rozprawy. Oczywistym bowiem jest, że na szybkość rozpoznawania spraw w sądzie ma wpływ obłożenie pracą danego wydziału czy też poszczególnych sędziów. Należy zatem uzbroić się w cierpliwość i przyjąć, że na naszą rozprawę poczekamy kilka miesięcy. Wiele osób o tym zapomina i błędnia zakłada, że ostateczne zakończenie sprawy nastąpi góra po kilku tygodniach.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wiąże się z uiszczeniem opłaty sądowej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wynosi ona 50 zł.
Akt poświadczenia dziedziczenia
Alternatywą dla postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku jest akt poświadczenia dziedziczenia sporządzany przez notariusza. Możliwość taka zaistniała w 2008 r. po zmianie ustawy Prawo o notariacie.
Postępowanie przed notariuszem jest zdecydowanie prostsze i wymaga zdecydowanie mniej czasu niż postępowanie sądowe. Właściwie sprowadza się ono do dwóch spotkań u rejenta. Pierwsze można nazwać niejako organizacyjnym. Osoba zainteresowana zostanie na nim poinformowana o dokumentach, które należy zgromadzić, by skutecznie przeprowadzić notarialne poświadczenie dziedziczenia (zazwyczaj potrzebne są te same, które należy skompletować przy składaniu wniosku do sądu). Wówczas będzie można również uzgodnić kolejny termin, na którym to stawią się już wszyscy spadkobiercy by przeprowadzić właściwe postępowanie.
Postępowanie przed notariuszem w zasadzie składa sie z trzech następujących bezpośrednio po sobie czynności. W pierwszej kolejności sporządzany jest protokół z dziedziczenia, który można niejako porównać z protokołem z rozprawy. Zawiera on szereg oświadczeń składanych przez spadkobierców. Następnie sporządzony zostaje akt poświadczenia dziedziczenia, który odpowiada postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Ostatnią czynnością, podejmowaną już tylko przez notariusza jest zarejestrowania aktu w systemie informatycznym do prowadzenia rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia utworzonym przez Krajową Radę Notarialną. Jeżeli dziedziczenie następuje na podstawie testamentu, przeprowadzana jest jeszcze jedna czynność – otwarcie i ogłoszenie testamentu.
Istnieją jednakże sytuacje, w których niemożliwe jest wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia. I tak, jeżeli:
- pomiędzy spadkobiercami istnieje spór i nie chcą bądź nie mogą złożyć przed notariuszem jednobrzmiących oświadczeń;
- dziedziczenia ma nastąpić na podstawie testamentu szczególnego (testament ustny, testament ustny sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym, testament wojskowy);
- spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r.;
- spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa nie zamieszkiwał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą;
notariusz będzie zmuszony odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Mimo, że postępowanie przed notariuszem jest zdecydowanie mniej czasochłonne, to jednak związane z nim koszty są zdecydowanie wyższe niż w przypadku postępowania sądowego. Należy liczyć się z tym, że w takim przypadku trzeba będzie ponieść następujące wydatki:
- sporządzenie protokołu dziedziczenia – 100 zł + 23% VAT;
- sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia – 50 zł + 23% VAT;
- koszty wypisów – 6 zł + 23% VAT za każdą rozpoczętą stronę
Jeżeli przed notariuszem dokonujemy również otwarcia i ogłoszenia testamentu bądź też złożenia oświadczenia w przedmiocie złożenia bądź odrzucenia spadku, musimy liczyć się także z dodatkowymi kosztami. I tak: sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50 zł +23% VAT, sporządzenie protokołu przyjęcia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – 50 zł +23% VAT.
Na marginesie warto zaznaczyć, że w przypadku notarialnego poświadczenia dziedziczenia czynności tych można dokonać przed każdym notariuszem. Zainteresowani mają zatem prawo wyboru do jakiej udać się kancelarii, odwrotnie niż ma to miejsce w przypadku sądu.
Podsumowanie
Każdy z opisanych powyżej sposobów udokumentowania stwierdzenia nabycia spadku ma swoje zalety i wady. Postępowanie sądowe zazwyczaj wiąże się z długotrwałym oczekiwaniem. Nierzadko jest również źródłem stresu, gdyż obowiązek stawiennictwa na wezwanie do sądu wiele osób napawa lękiem. Nie można jednak zaprzeczyć, że jest to rozwiązanie niosące ze sobą najniższe koszty, co dla wielu zainteresowanych może mieć kluczowe znaczenie. Notarialne poświadczenie dziedziczenia z pewnością odbywa się w bardziej komfortowej atmosferze i przebiega zdecydowanie sprawniej, gdyż spotkanie, na którym przeprowadzane są wszystkie najważniejsze czynności zajmuje około godziny. Wybierając jednakże ten sposób należy liczyć się z dużo większymi opłatami.
Decyzja co do wyboru sposobu stwierdzenia spraw do spadku uzależniona jest zatem od indywidualnych potrzeb i możliwości osób zainteresowanych. Jeżeli cenimy sobie swój czas i chcielibyśmy uniknąć stresujących sytuacji, a same koszty nie mają dla nas znaczenia – warto zdecydować się na sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli natomiast chcielibyśmy ponieść stosunkowo niewielkie koszty i jesteśmy gotowi na prowadzenie sprawy sądowej z wszystkimi jej konsekwencjami, należałoby rozważyć wystąpienie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
Istotne jest jednak, że po wielu latach prawo daje nam możliwość wyboru. Spadkobiercy obecnie nie są już „skazani” na drogę sądową i o ile spełnią określone warunki mogą skorzystać z innego, być może bardziej wygodnego dla nich rozwiązania.
Joanna Nowacka – prawnik w Kancelarii Adwokacko-Radcowskiej Kacprzak Kowalak
