Co w przypadku wypadku przy pracy na czarno?

Strona główna Porady prawne

Bartosz Kowalak

29 marca 2021

Nie da się zaprzeczyć, że praca na czarno jest dosyć powszechna w Polsce. Statystycznie wskazuje się, że na chwilę obecną zatrudnionych nielegalnie jest nawet 26 % osób. Niemniej jednak, niezależnie od tego czy jesteśmy zatrudnieni legalnie czy nie, wypadek przy pracy może przydarzyć się każdemu.

Pojawia się jednak pytanie, jak to ma się pod względem prawnym w przypadku pracy na czarno? Czy osobie zatrudnionej w ten sposób przysługują jakieś świadczenia?

Odpowiedź na to pytanie brzmi TAK.

Wskazać przede wszystkim należy, że praca na czarno nadal jest pracą, a to dlatego, że wykonywanie czynności pracowniczych na podstawie umowy o pracę nie stanowi jedynej możliwości uznania wypadku za wypadek przy pracy. Umowa o pracę stanowi jedną z kilku form świadczenia pracy i uzyskiwania wynagrodzenia. Stąd też utożsamianie wypadku przy pracy tylko z tą formą zatrudnienia powodowałoby, że pracujący na podstawie innych umów bądź przepisów nie mogliby formalnie doznać wypadku przy pracy.

Pozwala to z kolei jednoznacznie wskazać, że wypadek doznany przez takie osoby jest również wypadkiem przy pracy. Co więcej wynika to również z samego prawa.

Na gruncie prawa polskiego podstawowe znaczenie w tym względzie ma ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. To właśnie w niej zapewniona została ochrona interesów pracowników, zatrudnionych nie tylko na podstawie umowy o pracę, ale również tych zatrudnionych na czarno, a więc nielegalnie. Co istotne jednak, osoby te podlegają tej ochronie, jeżeli z ich wynagrodzenia odprowadzana jest składka na ubezpieczenie wypadkowe.

Zgodnie zatem z ustawą :

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

  1. uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
  2. wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  3. pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
  4. odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
  5. wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
  6. wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
  7. wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2013 r. poz. 1457 oraz z 2015 r. poz. 1045 i 1217);
  8. współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
  9. wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
  10. wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
  11. wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
  12. odbywania służby zastępczej;
  13. nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium;
  14. wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
  15. pełnienia przez funkcjonariusza Służby Celno-Skarbowej obowiązków służbowych.

Doznając zatem wypadku przy pracy na czarno, osoba poszkodowana może domagać się zarówno odszkodowania, jak i innych świadczeń z ZUS-u.

Co istotne pracodawca również odpowiada za wypadek przy pracy do którego doszło wskutek jego zawinienia. Oczywiście, nie ulega wątpliwość, że w przypadku wystąpienia przedmiotowego wypadku w stosunku do pracownika zatrudnionego  na czarno rodzi się dość spory problem dla pracodawcy. Łącznie z koniecznością uzupełnienia zaległych składek. Stąd też niewątpliwie bardziej opłacalne jest jednak respektowanie reguł określonych przez prawo i odejście od zatrudnienia na czarno.

Co więcej jak wiadomo, warunkiem otrzymania m.in. jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy jest przedstawienie protokołu powypadkowego. W przypadku pracodawcy zatrudniającego pracowników na czarno, dość często przejawia się pewna niechęć do ich sporządzenia.

W takiej sytuacji wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 lutego, 2014 roku (Sygn. akt I UZP 4/13), gdzie wskazał  „W postępowaniu prowadzonym na skutek odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania prawa do 2 jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy z powodu nieprzedstawienia przez ubezpieczonego protokołu powypadkowego sąd ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do dokonywania oceny, czy dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy