Nie da się zaprzeczyć, że praca na czarno jest dosyć powszechna w Polsce. Statystycznie wskazuje się, że na chwilę obecną zatrudnionych nielegalnie jest nawet 26 % osób. Niemniej jednak, niezależnie od tego czy jesteśmy zatrudnieni legalnie czy nie, wypadek przy pracy może przydarzyć się każdemu.
Pojawia się jednak pytanie, jak to ma się pod względem prawnym w przypadku pracy na czarno? Czy osobie zatrudnionej w ten sposób przysługują jakieś świadczenia?
Odpowiedź na to pytanie brzmi TAK.
Wskazać przede wszystkim należy, że praca na czarno nadal jest pracą, a to dlatego, że wykonywanie czynności pracowniczych na podstawie umowy o pracę nie stanowi jedynej możliwości uznania wypadku za wypadek przy pracy. Umowa o pracę stanowi jedną z kilku form świadczenia pracy i uzyskiwania wynagrodzenia. Stąd też utożsamianie wypadku przy pracy tylko z tą formą zatrudnienia powodowałoby, że pracujący na podstawie innych umów bądź przepisów nie mogliby formalnie doznać wypadku przy pracy.
Pozwala to z kolei jednoznacznie wskazać, że wypadek doznany przez takie osoby jest również wypadkiem przy pracy. Co więcej wynika to również z samego prawa.
Na gruncie prawa polskiego podstawowe znaczenie w tym względzie ma ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. To właśnie w niej zapewniona została ochrona interesów pracowników, zatrudnionych nie tylko na podstawie umowy o pracę, ale również tych zatrudnionych na czarno, a więc nielegalnie. Co istotne jednak, osoby te podlegają tej ochronie, jeżeli z ich wynagrodzenia odprowadzana jest składka na ubezpieczenie wypadkowe.
Zgodnie zatem z ustawą :
Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:
- uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
- wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
- pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
- odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
- wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
- wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2013 r. poz. 1457 oraz z 2015 r. poz. 1045 i 1217);
- współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
- wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
- wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
- wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
- odbywania służby zastępczej;
- nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium;
- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
- pełnienia przez funkcjonariusza Służby Celno-Skarbowej obowiązków służbowych.
Doznając zatem wypadku przy pracy na czarno, osoba poszkodowana może domagać się zarówno odszkodowania, jak i innych świadczeń z ZUS-u.
Co istotne pracodawca również odpowiada za wypadek przy pracy do którego doszło wskutek jego zawinienia. Oczywiście, nie ulega wątpliwość, że w przypadku wystąpienia przedmiotowego wypadku w stosunku do pracownika zatrudnionego na czarno rodzi się dość spory problem dla pracodawcy. Łącznie z koniecznością uzupełnienia zaległych składek. Stąd też niewątpliwie bardziej opłacalne jest jednak respektowanie reguł określonych przez prawo i odejście od zatrudnienia na czarno.
Co więcej jak wiadomo, warunkiem otrzymania m.in. jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy jest przedstawienie protokołu powypadkowego. W przypadku pracodawcy zatrudniającego pracowników na czarno, dość często przejawia się pewna niechęć do ich sporządzenia.
W takiej sytuacji wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 lutego, 2014 roku (Sygn. akt I UZP 4/13), gdzie wskazał „W postępowaniu prowadzonym na skutek odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania prawa do 2 jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy z powodu nieprzedstawienia przez ubezpieczonego protokołu powypadkowego sąd ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do dokonywania oceny, czy dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy”
