Nie od dziś wiadomo, że dzieci często nawet nieświadomie stają się sprawcami szkody. Poprzez nieosiągnięcie przez nich odpowiedniego wieku, nie mają one zdolności do czynności prawnych przez co, co do zasady nie ponoszą odpowiedzialności za następstwa wypadku powstałe na skutek ich działania czy zaniechania.
W związku z tym, pojawiają się pytania ze strony rodziców lub też opiekunów małoletnich: kto jest odpowiedzialny za szkody wyrządzone przed dziecko oraz czy odpowiedzialność za czyn dziecka przechodzi na rodziców?
Wiele osób twierdzi, że w przypadku wyrządzenia szkody przez dziecko rodzic automatycznie zobowiązany jest do przyjęcia odpowiedzialności za skutki zdarzenia. Jak to zatem wygląda z teoretycznego punktu widzenia?
Decydującym kryterium ponoszenia odpowiedzialności za czyny dziecka przez rodziców lub innych osób sprawujących opiekę nad dzieckiem w chwili zdarzenia (np. nauczyciel czy przedszkolanka) jest wiek dziecka. Granicą wieku wskazaną w Kodeksie Cywilnym jest wiek 13 lat.
Odpowiedzialność za czyny dziecka, które nie ukończyło 13 roku życia
Art. 426 Kodeksu cywilnego stanowi, iż małoletni, który nie ukończył lat trzynastu nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Powyższe oznacza, że takiej osobie nie można poczytać winy za spowodowane zdarzenie, w wyniku którego powstała szkoda.
Można zatem jako przykład wskazać przypadek, w którym dziewięcio – lub dwunastolatek ukradł słuchawki ze sklepu elektronicznego. W związku z nieosiągnięciem przez niego wieku 13 lat nie poniesie on w tym przypadku żadnej odpowiedzialności za szkodę. Natomiast nie jest to równoznaczne z brakiem odpowiedzialności ze strony rodziców czy opiekunów dziecka, na których to odpowiedzialność przejdzie automatycznie.
Taka odpowiedzialność określona została w art. 427 Kodeksu cywilnego jako odpowiedzialność za tzw. winę w nadzorze.
Z treści niniejszego artykułu jasno wynika, że osoba, która z mocy ustawy lub umowy (czyli rodzic, nauczyciel czy opiekun na obozie) jest zobowiązana do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, zobowiązana jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że osoba ta uczyniła zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób, które pomimo braku obowiązku wykonują stałą pieczę nad taką osobą (np.: dziadkowie, ciocie, wujkowie- czyli osoby które opiekują się dzieckiem (przykładowo pod nieobecność rodzica).
Warunkiem koniecznym do wystąpienia odpowiedzialności rodzica lub opiekuna jest zaistnienie związku pomiędzy brakiem nadzoru a powstaniem szkody wyrządzonej przez dziecko.
Należy jednak zauważyć, że w polskim prawie istnieje domniemanie winy w nadzorze, przez co rozumie się, że rodzic czy opiekun chcąc zwolnić się z odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, musi wykazać, że nie uchybił obowiązkowi sprawowania pieczy nad dzieckiem.
Pomocnym w tym przypadku może okazać się argument wskazujący, że rodzice czy opiekunowie dzieci w wieku 11-12 lat powinni pozwolić dzieciom na pewną swobodę, przez co nie jest możliwym, aby dzieci były pod stałą, całodobową kontrolą.
Z tego też względu, nie można przesądzić o tym, że automatyczna odpowiedzialność za czyny dziecka w wieku 12 lat będzie spoczywała na opiekunach.
Odpowiedzialność za czyny dziecka w wieku od 13 roku życia do osiągnięcia pełnoletności
Inaczej natomiast wygląda odpowiedzialność rodzica lub opiekuna za dziecko, które ukończyło 13 rok życia. Odpowiedzialność w tym przypadku spoczywa nie na rodzicach czy opiekunach lecz na samym dziecku. Jednakże takie dziecko nie do końca może przyjąć całą odpowiedzialność, gdyż nie jest w stanie samodzielnie pokryć szkód, które wyrządziło swoim działaniem, co wynika z jego niewypłacalności.
Jednakże pomimo osiągnięcia przez dziecko wieku 13 lat, rodzice mogliby automatycznie ponosić odpowiedzialność za jego czyny, ale tylko w przypadku, gdy można by im udowodnić winę w spowodowaniu przez dziecko szkody.
Należy zaznaczyć, że pomimo zwiększania swobody wraz z wiekiem dziecka, to na rodzicach spoczywa obowiązek sprawowania nadzoru nad dzieckiem aż do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, tj. 18 lat.
Mając zatem na względzie powyższe, rodzice mogą być pociągnięci do odpowiedzialności obok dziecka które ukończyło 13 lat, tylko w przypadku, gdy będzie jasno wynikać, że szkoda powstała ze względu na zawinienie obowiązku sprawowania nadzoru przez rodziców.
